Održivo korišćenje poljoprivrednog zemljišta
Naše znanje o procesima u zemljištu i biodiverzitetu zemljišta zabrinjavajuće je ograničeno. Zemljište je osnova poljoprivredne proizvodnje, a time i opstanka ljudskog roda. Ono predstavlja neprocenjivo prirodno dobro, koje se stvara i obnavlja veoma sporo. Zbog toga, svaka država vodi posebnu brigu o zaštiti, unapređenju, uređenju i racionalnom korišćenju poljoprivrednog zemljišta, pre svega vodeći računa o tekućim potrebama, ali i potrebama budućih generacija. Jedan od ciljeva zaštite životne sredine je očuvanje plodnosti poljoprivrednog zemljišta. Već danas nekih 16% zemljišta u EU je pogođeno degradacijom, 45% zemljišta pokazuje nizak sadržaj organskih materija, a 9% zemljišta u Evropi se koristi kao građevinsko zemljište.
Zemljište je prirodni resurs, koje između ostalih sadrži organsku materiju, koja je neophodna za život biljkama, životinjama, mikroorganizmima i ljudima. Ono je po površini ograničeno, a po prirodi i uništivo dobro. Sporo se obrazuje, a u procesu destrukcije brzo se uništava. Kvalitet zemljišta podrazumeva pravilno održavanje njegovih osobina: fizičkih osobina, vodno-vazdušnog režima, hemijskih, mikrobioloških i drugih. Ove osobine ne treba posmatrati odvojeno, jer su one često u međusobnoj zavisnosti. Život u zemljištu biće intezivniji i jači ukoliko u njemu u simbiozi žive masovne populacije što većeg broja vrsta. Samo u jednom gramu zdravog zemljišta nalazi se prosečno oko: milijardu bakterija, stotine hiljada gljiva i aktinomiceta, stotine algi i desetine protozoa.
Da bi zaustavila još uvek prisutan gubitak biodiverziteta i degradaciju ekosistema, EU je 2011. godine objavila ˝Strategiju EU za očuvanje biodiverziteta do 2020. godine˝ čiji je cilj povraćaj izgubljenog biodiverziteta i ubrzavanje tranzicije EU prema resursno efikasnoj i zelenoj privredi. Time je ovo pitanje podignuto na najviši nivo.
Dosadašnja istraživanja ukazuju da je smanjenje biodiverziteta zemljišta, odnosno sadržaja organske materije u njemu, direktna posledica neadekvatne primene sintetičkog azotnog đubriva. Time se podstiče razvoj mikroorganizama u zemljištu koji se hrane organskom materijom, pa se smanjuje njen sadržaj u zemljištu. Razlaganjem organske materije, opada sposobnost zemljišta da zadrži organski azot. Veliki deo azota tada u nitratnom obliku otiče i zagađuje nadzemne i podzemne vode, dok jedan deo odlazi u atmosferu u obliku azotnog oksida (N2O) koji kao gas stvara efekt staklene baste. Skoro 300 puta je opasniji od ugljen-dioksida u pogledu zarobljavanja sunčeve toplote i povećavanja globalnog zagrevanja.
Erozija zemlišta vetrom i vodom, kao posledica niskog sadržaja organske materije, zakiseljavanje prouzrokovano mineralnim đubrivima i kiselim kišama, zaslanjivanje prouzrokovano navodnjavanjem, zagađenje teškim metalima, umanjena mikrobiološka aktivnost, su sve više izraženi procesi degradacije zemljišta.
Neke od metoda koje se primenjuju u organskom sistemima poljoprivrede, a koje imaju za cilj između ostalog i unapređenje postojećeg biodiverziteta poljoprivrednog zemljišta su: primena širih plodoreda, konzevacijska obrada zemlišta, tehnologija pokrovnih useva, zeleni ugar, malčiranje, kompostiranje i dr.
Dr Vladan Ugrenović
