Šta je organska proizvodnja i koji su njeni principi?
Poljoprivreda, kao najvažnija i strateška privredna grana, ima za cilj proizvodnju kvalitetne i zdravstveno-bezbedne hrane. Međutim, svedoci smo da je prekomerna, nekontrolisana, često i nestručna upotreba sintetičkih sredstava za zaštitu i đubrenje u proizvodnji hrane ugrozila njenu bezbednost i kvalitet, zdravlje ljudi i životinja, kao i prirodne cikluse neophodne za opstanak života na zemlji.
„Organska proizvodnja je celovit sistem upravljanja farmom i proizvodnjom hrane koji kombinuje najbolje ekološke prakse, visok nivo biološke raznolikosti, očuvanje prirodnih resursa i primenu visokih standarda koji se tiču dobrobiti životinja a metod proizvodnje je u skladu sa željom određenog potrošača da kupi proizvode koji koriste prirodne sastojke i do kojih se dolazi na osnovu prirodnih postupaka. “
Iz Akcionog plana za budućnost organske proizvodnje u Evropskoj uniji (Evropska komisija, Brisel, mart 2014)
Organska proizvodnja je sistem održive poljoprivrede koji se bazira na visokom poštovanju ekoloških principa putem racionalnog korišćenja prirodnih resursa, upotrebe obnovljivih izvora energije, očuvanja prirodne raznolikosti i zaštite životne sredine.Ona teži uspostavljenju zatvorenog sistema biljno-stočarske proizvodnje.
Metode organske proizvodnje podrazumevaju primenu prirodnih postupaka i supstanci, a ograničavaju ili potpuno eliminišu upotrebu sintetizovanih sredstava.
Za razliku od konvencionalne, organska proizvodnja zasniva se na biološkoj ravnoteži sistema zemljište-biljka-životinja-čovek. Samim tim, čuva se zdravlje ljudi i ostalog živog sveta, agro-ekološki sistem i prirodni ciklusi u prirodi. Organska proizvodnja je sistem održive poljoprivrede koji se bazira na visokom poštovanju ekoloških principa putem racionalnog korišćenja prirodnih resursa, upotrebe obnovljivih izvora energije, očuvanja prirodne raznolikosti i zaštite životne sredine. Metode organske proizvodnje podrazumevaju primenu prirodnih postupaka i supstanci, a ograničavaju ili potpuno eliminišu upotrebu sintetičkih sredstava. U organskoj proizvodnji dobrobit životinja ima visok prioritet. Pre svega životinjama treba obezbediti uslove za njihov rast i razvoj u skladu sa prirodnim genetskim potencijalom. To podrazumeva poštovanje fizioloških i etoloških potreba životinja i stvaranje uslova za ispoljavanje prirodnih funkcija i ponašanja.
Pri organizovanju organske stočarske proizvodnje prednost se daje domaćim (autohtonim) rasama koje su adaptirane na lokalne uslove gajenja i otporne na bolesti. Broj životinja na organskom gazdinstvu povezan je sa površinom, kako bi se izbegle industrijske farme i preterano izlučivanje nitrata u zemljište i podzemne vode.
Zahtev za organski proizvedenom hranom je u konstantnom porastu kao reakcija na saznanje o negativnim efektima ustaljenih načina proizvodnje. Podaci o štetnosti pesticida i činjenica da veštačka đubriva mogu sadržati radioaktivne materije su pospešili nov način proizvodnje kojim se izbegavaju ove opasnosti. Organska proizvodnja bez upotrebe insekticida, pesticida, fungicida i veštačkih đubriva, regulatora rasta, hormona, antibiotika i genetski modifikovanih organizama predstavlja ultimativni izbor svake nacije koja vodi računa o sopstvenom zdravlju.
Organska proizvodnja u Srbiji je sve popularnija i ekonomski značajnija, a zahvaljujući potencijalima koji se pre svega ogledaju u usitnjenom posedu i zemljištu koje nije kontaminirano štetnim materijama, ovaj vid poljoprivrede može značajno doprineti razvoju ruralnih područja, a time i poljoprivrede uopšte.
Istrorija orgаnske poljoprivrede
Početkom 20. veka počelo je traganje za alternativnim postupcima u poljoprivredi. Austrijanac Rudolf Steiner 1924. godine, osniva biodinamički pokret. Prvo studira filozofiju, zatim biologiju, fiziku i hemiju. Početni postulat ovog pokreta je bio: biodinamička poljoprivreda mora da sa zasniva na mešovitom gazdinstvu, gde se kombinuje biljna i animalna proizvodnja. Njegov osnovni princip u poljoprivredi je bio da se ne može dati život zemljištu samo dodavanjem hemikalija u njega. U živi sistem zemljišta mora se dodati organska materija ojačana “kosmičkim silama” koje će uliti život u takav sistem. Iz tog razloga biodinamičari koriste biodinamičke preparate koji (veruje se) usmeravaju kosmičke sile u zemljište i time povećavaju njegovu plodnost i snagu (goveđi rog).
Biološki pokret osnovao je Hans Mueller u Švajcarskoj 1940-tih zasnovan na učenjima H. P. Rusch-a u Nemačkoj i još uvek je prisutan u zemljama nemačkog govornog područja.
Ranih 1960-tih godina raste zabrinutost za zdravlje ljudi i životnu sredinu zbog povećane upotrebe pesticida u poljoprivredi. U to vreme osniva se grupa Lemaire-Boucher u Francuskoj, a u SAD se pojavljuje interes za organsku poljoprivredu osnivanjem “New Alchemy Institute” i “Ecology Action”, organizacije koje pokušavaju da proizvode hranu sa smanjenom upotrebom vode, đubriva i bez pesticida. Poznata naučnica i prirodnjak Rachel Carson, 1962. godine objavljuje knjigu “Tiho proleće” (Silent Spring), koja objašnjava pogubne efekte DDT i drugih pesticida na životnu sredinu, a naročito na ptice i druge korisne organizme. Ta knjiga postaje najprodavanija u nekoliko zemalja, uključujući SAD i postaje ključni faktor u zabrani upotrebe DDT u SAD 1972 godine. “Tiho proleće” i njena autorka su označeni kao začetnici svetskog pokreta za zaštitu životne sredine.
Iste godine (1972) osniva se Međunarodna federacija pokreta za organsku poljoprivredu – International Federation of Organic Agriculture Movements (IFOAM). Brži razvoj organske poljoprivrede započinje razvojem analitičkih metoda ocene kvaliteta hrane, pritiskom potrošača i zelenim, ekološkim talasom. Tada IFOAM (1980) donosi osnovne standarde za organsku proizvodnju, koji su i danas osnova za sve naredne propise, bez obzira na modifikacije vezane za postupke u okviru organskih tehnologija.
- godine se osniva prvi sajam organskih proizvoda BIOFACH u Nirnbergu, Nemačka (sada najveći svetski sajam organskih proizvoda).
- godine donesena je prva zakonska regulativa u EU o organskoj proizvodnji ECC No. 2092/91.
- godine doneseni su prvi propisi ECC No. 2078/92 o subvencijama za organsku poljoprivredu u EU u okviru agroekoloških mera podrške.
- godine pojava bolesti ludih krava (BSE) daje veliki zamah razvoju organske poljoprivrede u svetu.
- godine pokrenuti su mnogobrojni istraživački projekti u EU.
- godine je objavljen Evropski Akcioni Plan za Organsku poljoprivredu.
Osnovne principe za razvoj organske poljoprivrede postavio je IFOAM (Međunarodna federacije pokreta za organsku poljoprivredu). Na ovim standardima zasnivaju se regulative EU, zatim Codex Alimentarius, kao i Zakon o organskoj proizvodnji i organskim proizvodima Repubike Srbije.
Osnovni principi na kojima se bazira organska poljoprivreda prema IFOAM-u su:
Princip zdravlja
Organska poljoprivreda treba da održi i poveća zdravlje zemljišta, biljaka, životinja, ljudi i planete u celosti.
Princip ekologije
Organska poljoprivreda treba da se zasniva na živim eko-sistemima i ciklusima, da radi sa njima, da ih podržava i pomogne njihovom održanju.
Princip pravednosti
Organska poljoprivreda treba da se zasniva na poštenim fer- odnosima prema opštem okruženju, prirodi i životu.
Princip negovanja i staranja
Organskom poljoprivredom treba upravljati na oprezan i odgovoran način da bi se očuvalo zdravlje i blagostanje sadašnjih i budućih generacija i ekosistema.
