Korisni insekti – polinatori
Insekti oprašivači jedan su od vrlo važnih činilaca opstanka biljnog sveta, ali i živog sveta uopšte. U poslednjih nekoliko godina njihov broj se širom sveta značajno smanjio, a kod pojedinih vrsta to smanjenje je dostiglo čak i dramatične posledice. Razlozi za pojavu masovnog izumiranja pčelinjih društava, koje je registrovano od 2006. godine, na gotovo svim meridijanima sveta, još uvek nisu jednoznačno određeni.
Ono je zahvatilo kako pčele u košnicama tako i divlje pčele, ali su zapažene slične pojave i u populaciji divljih bumbara. U pitanju su važni polinatori, od kojih zavisi proizvodnja više od 80% poljoprivrednih useva, ali i opstanak preko 20.000 različitih biljnih vrsta. Potencijalni gubici na globalnom nivou ako se ovakav trend odumiranja polinatora nastavi su ogromni. Naučna istraživanja vršena u Velikoj Britaniji pokazala su da jedno pčelinje društvo, oprašivanjem i očuvanjem biološke raznovrsnosti bilja na nekom području, donosi široj društvenoj zajednici 1.200 evra godišnje. Od toga pčelari dobiju svega 1,5 do 3 odsto, kroz pčelinje proizvode, a sve ostalo je dobit voćara i drugih poljoprivrednika.
Poslednjih godina pojačavaju se napori na utvrđivanju razloga izumiranja polinatora i preduzimanju mera na saniranju posledica. Kao najčešći razlog izumiranja pčela pominju se pesticidi. Na nivou EU uvedena je i privremena zabrana čitave jedne grupe insekticida, neonikotinoida. Primera radi ovi preparati se nanose na seme suncokreta, a kada dođu do cvetnog praha i nektara, gde ga pčele mogu konzumirati, oni utiču na nervni sistem pčela, smanjuju njihove sposobnosti sećanja i mirisa, te se potpuno dezorijentišu. Ovako otrovane pčele doživljavaju paralizu, a potom i smrt. Da se radi o veoma otrovnim jedinjenjima govori i činjenica da je za njihovo razlaganje u zemlji potrebno najmanje tri godine, tako da ukoliko je suncokret tretiran ovim pesticidom, velika je verovatnoća pomora pčela i iduće godine.
Širenje i proizvodnja genetski modifikovanih biljaka označeno je kao jedan od značajnih uzroka izumiranja korisnih insekata. Prema Studiji o statusu oprašivača u Severnoj Americi iz 2006. početak nestajanja pčela, nazvan Colony collapse disorder, poklapa se s masovnim gajenjem genetski modifikovanih biljaka u SAD. Od 2006. godine, pa na dalje, analize pokazuju da u tim područjima pčelari gube najmanje trećinu pčelinjih zajednica. Genetski modifikovane biljke otporne na štetne insekte, sadrže gene bakterije Bacillus thuringiensis, koje stvaraju proteine sa insekticidnim dejstvom. Tim naučnika na Univerzitetu Džena u Nemačkoj od 2001. do 2004. utvrdio je da pčele inficirane mikrosporidijama mnogo brže umiru kada su istovremeno izložene i toksinu Bacillus thuringiensis. Takođe, istraživanje rađeno u Kanadi 2004. godine pokazalo je da su pčele manje posećivale cvetove genetski modifikovanih biljaka, otpornih na herbicid, nego cvetove klasično ili organski proizvedenih biljaka.
Jedan od razloga ovakog razvoja situacije je i današnja nekontrolisano intezivirana industrijska poljoprivredna proizvodnja koja utiče na nestank staništa, hranilišta i područja razmnožavanja polinatora, pa sve to utiče na smanjenje broja ovih korisnih insekata. Formiranje i upravljanje staništima u kojima će, na poljoprivrednim površinama, živeti insekti oprašivači značajno poboljšava biološku raznovrsnost i podstiče dobrobit za okolinu.
Dr Vladan Ugrenović
